- Жақында ҚДБ теңгеге деноминацияланған еврооблигациялардың 62,5 млрд теңге көлеміндегі үшінші шығарылымын жүзеге асырды. Бағалы қағаздардың айналым мерзімі 5 жылды, купондық мөлшерлемесі – жылдық 10,75% құрады. Осы қаржы құралының негізгі арналуы және оның Қазақстан экономикасындағы рөлі туралы айтып бере аласыз ба?
- ҚДБ капиталдың ішкі және сыртқы нарықтарына орналастыратын облигациялар ұзақ мерзімді қарызданудың барынша тиімді құралдарының бірі болып табылады, оларды ҚДБ өтімділікті толықтыру және экономиканы кредиттеу көлемін ұлғайту үшін пайдаланады. ҚДБ-ның негізінен ірі жобаларды қаржыландыруға маманданатынын ескеретін болсақ, еврооблигациялар шығару есебінен тартылатын қаражаттың айтарлықтай көлемі бизнеске кәсіпкерлер үшін тиімді шарттарда кредит беруге мүмкіндік жасайды. Оның үстіне, сіз білесіз, ҚДБ ҚР индустриялық-инновациялық дамыту мемлекеттік бағдарламасын (ИИДМБ) іске асырудың негізгі операторы болып табылады. Бағдарламаның шарттары бойынша ҚДБ бюджеттік нысаналы бағдарламалардың қаражатын нарықтық шарттарда тартылатын ақшамен 50 де 50 пропорциясында «микширлеуге» тиіс. Тиісінше, облигациялар орналастырудан алынатын қаражат нақ осындай бағдарламалардың нарықтық құрауышын іске асыру мақсаттарына жіберіледі. Басқаша айтқанда, ҚДБ теңге еврооблигацияларын шығара отырып, капиталдың халықаралық нарығынан теңгемен орта және ұзақ мерзімді өтімділіктің қажетті қосымша көлемін тартады.
- Осыны қарапайым түрде түсіндіруге бола ма?
- Кез келген банктің, соның ішінде ҚДБ-ның да қарыз қаржыландыруын тартуға арналған белгілі бір құралдары болады. Олар, мысалы, депозиттер, екі жақты және синдикатталған қарыздар, банкаралық нарықтан қарыздану болуы мүмкін. Қаржы институттары үшін, қазіргі жағдайда ҚДБ үшін жалпы алғанда облигациялар (борыштық бағалы қағаздар) және жеке алғанда еврооблигациялар (халықаралық стандарттарға сәйкес шетелдік нарықтарға орналастырылатын облигациялар) ақша тартудың барынша кең таралған құралдарының бірі болып табылады. Дәстүрлі түрде облигациялар капиталдың сыртқы немесе ішкі нарықтарына орналастырылады (яғни инвесторларға сатылады). «Сыртқы нарық» деген терминнің өзі ҚДБ еврооблигацияларының халықаралық та, сонымен бірге қазақстандық та инвесторларға ұсынылғанын білдіреді. Өз кезегінде ішкі немесе жергілікті облигациялардың шығарылымдары қазақстандық нарыққа ғана ұсынылады.
Дей тұрғанмен, ҚДБ мемлекеттік даму институты бола отырып, теңгемен бюджеттік қарыздар тартады (мысалы, республикалық бюджеттің немесе мамандандырылған нысаналы бағдарламалардың желісі бойынша), олар да Банк өтімділігін толықтыруға арналған құрал болып табылады.
Енді бізге еврооблигациялар шығарудың не үшін қажет болғанын түсіндірейін. ҚДБ мемлекеттік бағдарламалардың операторы болып табылады, ол бағдарламаларда бюджет ақшасының әр 1 теңгесіне ҚДБ нарықтық шарттарда тартылған (мемлекеттен емес деген сөз) ақша есебінен 1 теңге қосуға тиіс. Одан әрі бюджеттік және нарықтық қаражат микширленеді, ол қарыз алушыға кредитті қолайлы шарттарда алуға мүмкіндік береді, бұл екінші деңгейдегі банктер ұсынатын шарттардан тиімді ерекшеленеді. Оның үстіне, бірқатар жағдайларда мұндай тәсілдеме кәсіпкер үшін қандай да бір инвестициялық жобаны іске асыру үшін қажетті ұзақ мерзімді қаржыландыруға қол жетімділік алуға мүмкіндік береді, ал ол осы бағдарламаның негізгі алғышарты болып табылады.
- ҚДБ еврооблигацияларының үшінші шығарылымы алдыңғы екеуінен несімен ерекшеленеді?
- Тұтастай алғанда, ҚДБ еврооблигацияларының үш шығарылымындағы мәміленің құрылымы бірдей. Облигациялар белгіленген мерзімге (үшінші шығарылым жағдайында ол бес жыл), теңгеге деноминацияланып белгіленген мөлшерлеме бойынша орналастырылады. 2018 жылы орналастырылған еврооблигациялардың екінші шығарылымының аздаған техникалық ерекшелігі оның АҚШ Бағалы қағаздар туралы заңының «S ережесіне» және «144А қағидаларына» сәйкес америкалық институционалдық инвесторларға да ұсынылғандығында, ал бірінші және үшінші шығарылымдар еуропалық және азиялық инвесторлардың ғана арасында орналастырылды. Бұл әртүрлі шығарылымдардың арасында инвесторлар базасын әртараптандыру қажеттілігімен байланысты және ол бұдан басқа, облигациялар орналастыру рәсімімен байланысты шығыстарды оңтайландыруға мүмкіндік берді.
- Соңғы шығарылымның сәттілігі дамушы экономикалары бар елдердің валюталарына деноминацияланған құралдарға (оның ішінде теңгеге) және тұтастай Қазақстан экономикасына халықаралық инвесторлардың қызығушылығының артқанын растайды деп айтуға бола ма?
- Ең алдымен, Қазақстан экономикасында ҚДБ атқаратын стратегиялық рөлді лайықты бағалайтын шетелдік инвесторлардың көзқарасы тұрғысынан алғанда, Қазақстанның Даму Банкінің республикамыздың кредиттеуге барынша қабілетті қаржы институттарының бірі болып табылатынын атап айту қажет. Ол, мысалы, банктің қарыз алушы ретіндегі жоғары сапасын білдіретін «инвестициялық» деп аталатын деңгейде тұрған банктің кредиттік рейтингтерінен көрінеді. ҚДБ қаржылық есептілігі халықаралық стандарттар бойынша шығарылады, бұдан басқа, ҚДБ Қазақстанда алғашқылардың бірі болып МСФО-9 стандарты бойынша қаржы есептілігі жүйесін енгізді. Сондай-ақ Директорлар кеңесі (ДК) құрамында тәуелсіз директорлардың болуының, сауатты құрылған тәуекел-менеджмент жүйесінің және әрине, мемлекет тарапынан көрсетілетін сөзсіз және жан-жақты қолдаудың зор маңызы бар.
Жергілікті валютаға деноминацияланған еврооблигацияларды дамушы экономикасы бар көптеген елдердің, соның ішінде Ресейдің және басқа да ТМД елдерінің эмитенттері шығарады. Осындай орналастырулар көлемі жаһандық ауқымда тұрақты өсуде. Осындай жағдайда ҚДБ өзі үшін қолайлы шарттарда теңгедегі еврооблигацияларды қатарынан үш рет табысты орналастыруы инвесторлардың теңгеге деноминацияланған құралдарға тұрақты қызығушылығының бар екенін растайды. Өз кезегінде бұл екі алғышартпен, атап айтқанда, Қазақстандағы жалпы макроэкономикалық тұрақтылықтың арқасында теңгеге валюта ретінде өсіп отырған сеніммен және ҚДБ-ның эмитент ретіндегі жоғары кредиттік қабілетімен түсіндіріледі.
- Бұған дейін хабарланғандай, бұл облигациялар АҚШ долларына байланған және барлық соманы төлеу осы валютамен жүзеге асырылады. Бұл практикада нені білдіреді, және инвесторға қандай да бір артықшылық бере ме?
- Облигациялар АҚШ долларына «байланбаған». ҚДБ тұрғысынан бұл облигациялар теңгелік міндеттеме болып табылады (яғни оған доллардың теңгеге қатысты бағамының өзгерісі әсер етпейді). Бұл ретте облигациялар бойынша есептер – купондық сыйақы мен номиналдың негізгі сомасы төлемдері – доллармен жүргізіледі. Бұл бүгінгі таңда Қазақстанда халықаралық клирингтік жүйелер – Euroclear немесе Clearstream арқылы теңгеге деноминацияланған барлық қаржы құралдары үшін есеп айырысу мүмкіндігі жоқтығынан туындаған. Сондықтан ҚДБ барлық есеп айырысуларды АҚШ долларымен жүргізуге мәжбүр, алайда төлемдер сомасы бастапқыда теңгемен тіркеледі. Басқаша айтқанда, инвесторлар валюталық тәуекелді өз мойнына алады, ал доллар ақшаны инвестордан эмитентке (яғни ҚДБ-ға) және керісінше жеткізу үшін есеп айырысу мақсатында ғана пайдаланылады.
- Яғни егер доллар бағамы кенет көтерілсе, осы облигациялар да бағасын жоғалтады ма?
- Жоқ. Теңге девальвациясы тәуекелін инвесторлар өз мойнына алады және оны біздің облигацияларды сатып алар алдында барлық ықтимал тәуекелдерді есептеп саналы түрде алады. Тұтастай алғанда, шетелдік инвесторлардың ҚДБ еврооблигацияларына деген қызығушылығы олардың теңгеге деген сенімін білдіреді және енді үлкен девальвациялар болмайды деп сенеді. Алайда егер доллар бағамы кенет өссе де, валюталық тәуекел үшін баға болжамды кірістілікке енгізіліп қойған. Инвесторлар сенімге ғана негізделмейді, олар ықтимал тәуекелдерді мұқият есептеп, талдайды емес пе.
- Жылдық 10,75% купондық мөлшерлеме осыған ұқсас басқа бағалы қағаздардың мөлшерлемелеріне қаншалықты сәйкес келеді, яғни ол басқа еврооблигациялардағыдан көп пе, аз ба?
- Бұл мөлшерлеме нарықтық болып табылады және салыстырмалы ұқсастарға сәйкес келеді. Бірінші кезекте кез келген облигацияның өз бенчмаркі, яғни баға бағдары болатынын түсіну қажет. ҚДБ-ның жергілікті нарықта шығарылған бағалы қағаздары бойынша, сондай-ақ Қазақстан қаржы министрлігінің облигациялары, яғни мемлекеттік бағалы қағаздар (МБҚ) бойынша қисық теңгедегі еврооблигациялардың бағасын қалыптастыруға арналған бағдар қызметін атқарады. ҚДБ квазиегемен эмитент болғандықтан, ҚДБ облигациялары бойынша кірістілік МБҚ қарағанда сәл жоғары қалыптасады және ол тарту сәтіндегі нарықтық сұраныспен айқындалады. Мысалы, МБҚ бойынша кірістілік 9,5-10% шамасында болса, онда инвесторлар ҚДБ міндеттемелері бойынша мөлшерлеме 10,5-11,5% диапазонында болады деп күтеді.
Мысалы, инвесторлар үшін кірістілік бізде бірінші шығарылым бойынша 9,5%, екінші – 8,95%, ал үшінші шығарылым бойынша – 10,75% болды, бұл уақыттың тиісті кезеңіндегі МБҚ кірістілігі серпінін көрсетеді. Бұл ретте ҚДБ облигацияларын, оның ішінде жергілікті нарықта тұрақты орналастырудың арқасында, инвесторларға теңбе-тең, яғни «әділ» кірістілікті айқындау әлдеқайда оңай болғанын атап өту қажет. Нарықтық шарттардың ерекшелігі де осында.
- Облигациялардың үшінші шығарылымы неліктен толық көлемде орналастырылмады?
- Еврооблигациялар шығару туралы шешім қабылдай отырып, Директорлар кеңесі әрқашан купондық мөлшерлеме мен тарту мөлшерінің шекті қатынасын айқындайды. Бұл жолы өзіміз үшін қолайлы баға бойынша 62,5 млрд. теңге мөлшеріндегі көлемді белгілей алдық. Қағидатында, егер ҚДБ сәл жоғары кірістілікті қабылдаса, біз 100 млрд теңгеге жоспарланған бүкіл көлемді орналастыра алар едік. Алайда ҚДБ менеджменті ҚДБ-ның инвестициялық жоспарларын ескере отырып, кірістілік пен орналастыру көлемінің түпкілікті арақатынасын оңтайлы деп таныды.
- Еврооблигацияларды кімдер сатып ала алады – заңды немесе жеке тұлғалар ме, инвестор айналым мерзімінің аяқталуын күтпей, оларды қайталама нарықта сата ала ма?
- Бір облигацияның номиналдық құны 50 миллион теңгені құрайды. Біздің бағалы қағаздарды жеке тұлғалар да, заңды тұлғалар да сатып ала алады. Егер сіз белгілі бір бағалы қағазды сатып алғыңыз келсе, брокерге өтініш жасауыңыз қажет, өйткені барлық рәсімдер жеке және заңды тұлғалардың ақшаларын басқаратын, сондай-ақ облигациялар сатып алу мен сатуды жүзеге асыратын брокерлік компаниялар арқылы жүргізіледі.
