Кейбір елдерде жел қондырғылары салалардағы энергетикалық қажеттіліктерді қанағаттандырады. Мысалы, Данияда жұмыс істейтін жел электр станцияларының саны 2252 жеткенге дейін 2011 жылдан бастап 2017 жылға дейінгі аралықта жыл сайын артып отырды. 2020 жылы шамамен 6,230 жұмыс істейтін жел турбинасы болды. Даниядағы белсенді жел турбиналарының көпшілігі құрлықта болды, құрлықтағы 558-ге қарағанда шамамен 5,7 мың. Осы бағыттағы алдыңғы қатарлы ел ретінде Данияда 2019 жылғы жағдай бойынша электр энергиясын тұтынудың 47 пайыздан астамы жел энергиясы есебінен жабылады. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 40,5%-ға өсті. Көптеген елдер осындай көрсеткішке ұмтылатыны сөзсіз. Ұлыбритания, Жапония, АҚШ өздерінің инновациялық жел станцияларымен мақтана алады.
Елімізде ЖЭК қалай дамуда?
Қазақстанның жел энергетикасы әлемдік трендке сүйене отырып, өзінің қарқынды дамуын жалғастыруда. ҚР Энергетика министрлігінің деректері бойынша жел қондырғысын пайдалану 10 жылдан астам уақыт бұрын басталған. Алғашқы жел электр станциясы елордаға жақын аймақта салынды. ЖЭС объектілері негізінен Маңғыстау және Ақмола облыстарында орналасқан және статистикаға сәйкес 2019 жылдың соңына қарай жалпы қуаты 968 МВт болатын ЖЭК 83 станциясының 285 МВт-ты 18-і жел станциялары, бұл ЖЭК-тің барлық энергия өңдеу объектілерінен 20% - ға жоғары.
Қазақстанда ЖЭК-ның дамуына «Қазақстанның Даму Банкі» АҚ (ҚДБ, «Бәйтерек» холдингінің «еншілесі») да қомақты үлес қосып отыр, ол кредиттік портфельді қазақстандық электр энергетиканы «жасыл» жобаларымен ұлғайтуға ұмтылады.
ҚДБ 2015 жылдан бастап экологиялық таза өндірістерге кредит береді, бүгінгі күні қаржы институтының портфелінде – 5 «жасыл» жоба бар. Бұлар -Түркістан облысында қуаты 20 МВт «Жылға» күн электр станциясы («EcoProTech-Astana «ЖШС), Алматы облысы Қапшағай қаласының ауданында, қуаты 100 МВт күн электр станциясы («ENEVERSE KUNKUAT «ЖШС). Күн электр станцияларынан басқа, Шығыс пен Оңтүстікте тағы 2 су электр станциясы салынуда. Ақмола облысында «Астана EXPO-2017» жел электр станциясы (ЖЭС), 100 МВт» (50 МВт-қа 1 іске қосу кешені), («ЦАТЭК Green Energy» ЦГЭ» ЖШС) жұмыс істейді. ҚДБ кредиттік портфелінде барлық табиғи стихиялар - күн, су және жел жобалары бар.
«ҚДБ ЖЭК бойынша жобаладды 2015 жылдан бастап, ҚР Үкіметі ұзақ мерзімді тіркелген тарифтерді алғаш орнатқаннан кейін, ЖЭК түрлі объектілерінен электр энергиясын орталықтандырылған сатып алуды енгізгеннен кейін және бастамашылардың алғашқы PPA алғаннан кейін қарай бастады. Қазақстанда ЖЭК дамуымен ҚДБ клиенттермен бірлесіп өз құзыретін де арттырды. Мамандар сол бір станциялардың заңнамасы мен ерекшеліктерін, генерация көзіне, пайдаланылатын жабдықтың орналасқан жеріне байланысты техникалық өзгешеліктерді зерделеуді бастады, әлемдік тәжірибемен салыстырды және алынған барлық білімді ҚДБ - ға енгізді» - деп атап өтті ҚДБ клиенттермен жұмыс істеу дирекциясының аға банкирі Айжан Битебаева.
ЖЭК жобаларының бірі, атап айтқанда, жел энергетикасында Нұр-Сұлтаннан 40 шақырым жерде орналасқан кәсіпорын - қуаты 100 МВт «Астана EXPO-2017» жел электр станциясы болып табылады, оны «ЦАТЭК Green Energy» ЖШС (ЦГЭ) екі іске қосу кешенінде жүзеге асырады. 2019 жылғы 26 тамызда пайдалануға берілген 50 МВт алғашқы іске қосу кешені жылына орта есеппен 170 млн кВт*сағ өндіруге мүмкіндік береді. ЖЭС-тің жобалық қуатқа шығуы парниктік газдар шығарындыларын жылына 230 мың тоннаға азайтуға және шамамен 10 мың үйді энергиямен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Осы жобаны іске асыратын «ОАОЭК Green Energy» ЖШС (ЦГЭ) 2014 жылы арнайы ЖЭК саласындағы жобаларды іске асыру үшін құрылған. Құрылыс жұмыстары мен жел генераторларын орнату бойынша жұмыс көлемі үлкен болды. Бастапқыда, 2015 жылы алынған 1000 га жер учаскесінің ортасында биіктігі 100 метр метеорологиялық діңгек орнатылды. Оның көмегімен екі жылдан астам уақыт бойы жердің климаттық параметрлеріне мониторинг жүргізілді: жылдамдықты, желдің бағытын, қысымды, температураны және басқа көрсеткіштерді өлшеу. Жалпы алғанда 7 млн астам жел өлшеулер жүргізілді.
Станция құрылысы кезінде әр түрлі кезеңдерде жүк тиегіш операторлардан бастап турбиналарды монтаждау жөніндегі инженерлерге дейін 300-ге жуық маман жұмылдырылды. Сондай-ақ, құрылыс кезеңінде 400 және 750 тонна турбиналарды орнатуға арналған крандарды қоса алғанда, шамамен 130 бірлік ауыр техника жұмылдырылды. Алғашқы іске қосу кешені пайдалануға берілгеннен кейін он бес жұмыс орны құрылды. Жел электр станциясының жобалық қуатына шығуына қарай штат саны 19 адамға дейін ұлғайтылатын болады.
ЖЭС алдыңғы кезегінде, жел турбиналарын шығару бойынша әлемдік көшбасшы –Vestas өндірген 15 турбина орнатылған. Әрбір турбинаның қуаты – 3,45 МВт қуат режимімен 3,3 МВт, турбинаның биіктігі – 84 метр, ротордың (жел доңғалағының) диаметрі-112 метр. Әр діңгекте ұзындығы 55 метр болатын үш қалақша бар. 139 метрлік жел турбиналарының орталық жүйесі желдің жылдамдығы мен бағытын автоматты түрде анықтайды. Жел турбиналары компоненттерінің елеулі габариттік өлшемдері Дания, Германия және Испания сияқты елдерден Нұр-Сұлтанға жеткізу кезінде көптеген қиындықтарды еңсеруге мәжбүр етті. Оларды Қазақстан астанасына Түркия мен Қара теңіз, Еділ-Дон каналы арқылы кемелермен жеткізді және Самара портының маңында жер үсті көлігіне тиеді, ол оларды айдауылмен Нұр-Сұлтан қаласының маңайына алып келді. Жеткізу алты мың шақырымнан астам уақытқа созылды - жоба турбиналарды жеткізу бойынша әлемдегі ең ұзақ жеткізілген трубина болып шықты.
Жел турбиналарының әрқайсысы үшін жел жылдамдығының жұмыс диапазоны секундына 3-тен 25 метрге дейін (жел паркі ауданындағы желдің орташа жылдық жылдамдығы секундына 7,9 метрді құрайды).
«Жел қондырғыларының әрқайсысында жел қондырғысының генераторының жұмыс режимін ғана емес, сонымен қатар желіге жіберілетін электр энергиясының сапасын бақылайтын толық көлемді конверторлық жүйе бар. қосалқы станциясынан жинақталған қуаттан алынатын барлық электр энергиясы 220 мың вольт кернеуіне дейін артады және 220 кВольт желісі бойынша біз одан әрі «KEGOC» АҚ жүйелік операторы желісіне береміз «- деп түсіндірді «ЦАТЭК Green Energy» ЖШС бас инженері Владислав Гарбовский.
Бірінші іске қосу кешені іске қосылғаннан кейін жуық арада екінші кезектің құрылысы басталды. Бұл ретте, екінші кезектегі турбиналарда бір қалақтың ұзындығы 57 метр болады, ротордың диаметрі 117 метр болады.
Электр станциясының бірінші кезегінің құны 45 млрд теңгені құрады. «Оаоэк Green Energy «осы соманың кемінде 30%-ын инвестициялады, қалғаны Қазақстанның Даму Банкінен және оның «ҚДБ-Лизинг» АҚ және «DBK Equity Fund» еншілес құрылымдарынан тартылды. Жоба бойынша қаржыландыру 2017 жылғы желтоқсанда ашылды және 2019 жылғы жазда жел паркінің алғашқы іске қосу кешені пайдалануға берілді және мемлекеттің жалпы энергия қоржынына өз үлесін қосуда.
