Блог руководителей

23.08.2018

Тенге в тренде у заёмщиков

Читать

Array ( [ID] => 7899 [~ID] => 7899 [IBLOCK_ID] => 146 [~IBLOCK_ID] => 146 [IBLOCK_SECTION_ID] => [~IBLOCK_SECTION_ID] => [NAME] => Болат Жамишев: «Проблем с привлечением средств с рынка у БРК нет – вопрос в стоимости этих привлечений» [~NAME] => Болат Жамишев: «Проблем с привлечением средств с рынка у БРК нет – вопрос в стоимости этих привлечений» [ACTIVE_FROM] => 26.07.2018 [~ACTIVE_FROM] => 26.07.2018 [TIMESTAMP_X] => 29.07.2019 12:02:46 [~TIMESTAMP_X] => 29.07.2019 12:02:46 [DETAIL_PAGE_URL] => /pc/blogs/7899/ [~DETAIL_PAGE_URL] => /pc/blogs/7899/ [LIST_PAGE_URL] => /pc/blogs/ [~LIST_PAGE_URL] => /pc/blogs/ [DETAIL_TEXT] =>

- Болат Бидахметович, в последнее время появилось мнение, что необходимо рассмотреть возможность передачи кредитования обрабатывающей промышленности за счет бюджетных ассигнований комбанкам на основании следующей статистики: при кредитовании предприятий обрабатывающей промышленности доля БРК составляет 57% всего объема, но при этом охватывает два десятка крупных проектов. Банку же при этом предлагается заимствовать средства для кредитования на внутреннем и на внешнем рынках – а Вы видите в перспективе какую-то альтернативу привлекаемым бюджетным средствам?

- Понятно, что альтернатива бюджетным деньгам – это рыночные деньги, но хочу напомнить, что за счет бюджетных денег мы сегодня реализуем Государственную программу индустриально-инновационного развития на 2015-2019 года (ГПИИР). И эти деньги идут туда не потому, что БРК не может их привлечь с рынка. Просто сегодня на рынке деньги достаточно дорогие для реализации долгосрочных больших инвестиционных проектов, и правительство выделяет бюджетные деньги для того, чтобы, частично фондируя наши операции, удешевлять займы. При реализации ГПИИР предполагалось, к 75 млрд тенге, которые пришли из Национального фонда, 150 млрд тенге мы должны были привлечь с рынка, и на 225 млрд тенге суммарно мы должны были профинансировать инвестпроекты – мы это сделали. Программа предполагает, что 167 млрд на три года (справочно: 155 млрд тенге из Республиканского бюджета выделено БРК в 2016-2017 гг. в виде займа, 12 млрд тенге планируется выделить в текущем году), включая текущий год, будет выделено из бюджета, такую же сумму мы должны будем привлечь с рынка и реализовать инвестпроекты в обрабатывающем секторе.

Мы сейчас находимся в стадии реализации этой программы. Есть проекты, по которым мы работаем, и постановлением правительства там определено, что каждый выделяемый из бюджета транш должен быть освоен в течение трех лет с учетом нахождения и отработки проекта.

Понятно, что предприятие за год не строится, два-три года нужно на строительство предприятия и на его финансирование. Поэтому мы будем в те сроки, которые необходимо, осваивать эти бюджетные средства, плюс осваивать те деньги, которые мы должны привлекать с рынка. И, кстати, наш недавний выход на внешние рынки был обусловлен тем, что ситуация складывалась таким образом, что на внешнем рынке мы могли занять дешевле, чем на внутреннем.

Еще раз скажу: у нас нет проблем с привлечением денег с внутреннего рынка, вопрос только в их цене, а цена сегодня на рынке денег достаточно высокая для финансирования больших инвестиционных проектов. Предельная ставка, при которой они окупаются, это 10-11%, а мы сегодня с рынка 15-летние деньги по такой ставке можем только сами привлечь, но, учитывая маржу за риск, понятно, что это уже будет дороже обходиться предприятиям. Ситуация в Казахстане после коллапса с ликвидностью сейчас выправляется, но стоимость еще на рынке достаточно высока по длинным деньгам. И поэтому мы размещались на внешнем рынке, а так в тенге, конечно, мы ориентируемся на внутренний рынок при заимствовании. И полагаем, что стоимость денег будет на рынке снижаться, а вместе со снижением стоимости денег на внутреннем рынке будет отпадать необходимость в фондировании из бюджета.

- И как долго, по Вашим прогнозам, предстоит ждать снижения стоимости денег на внутреннем рынке до оптимальной?

- Стоимость до оптимальной будет понижаться, наверное, еще в течение двух-трех лет, причем в том случае если в течение этих двух-трех лет будет обеспечена еще и макроэкономическая стабильность нашей экономики: не будет никаких внешних шоков, которые потребуют какой-либо корректировки по курсу, что опять-таки отразится на стоимости денег в экономике – вот такое наше видение.

- Как только эта стоимость станет оптимальной, и комбанки получат возможность финансировать долгосрочные проекты в обрабатывающей отрасли, БРК автоматически отойдет в сторону?

- Скажем так: вопрос неконкурирования БРК с банками второго уровня все время в поле зрения финансового сектора. Но сейчас ситуация выглядит таким образом, что банки практически не финансируют долгосрочные большие длинные займы. Этому есть много причин, но если банки будут активизироваться в этом направлении, то акционер может повысить минимальную сумму займа, то есть БРК будет работать только с самыми крупными инвестиционными проектами.

- А как на практике Банк Развития будет определять свою нишу?

- Ну, допустим сейчас мы финансируем проекты с займами от $20 млн, эту планку можно поднять до $30, 40, 50 млн, тогда мы будем финансировать только самые крупные проекты. Сейчас планка - $20 млн, и основная проблема даже не в сумме, основная проблема – в сроках: у нас средний срок дюрации (средневзвешенного срока погашения кредита – Къ) портфеля – 14 лет. Для того, чтобы финансировать на 15-20 лет, выдавать на этот срок займы, нужно иметь соответствующую базу фондирования. Это, собственно, и является основной проблемой для банков второго уровня на сегодня.

- Вы упомянули о недавних внешних заимствованиях в апреле этого года, когда БРК осуществил второй выпуск деноминированных в тенге еврооблигаций в объеме 100 млрд тенге. При этом Вашему учреждению удалось добиться увеличения сроков заимствования до 5 лет с 3 лет и снижения ставки купона до 8,95% с 9,5% годовых по сравнению с дебютным размещением в декабре 2017 года. Как Вы оцениваете результаты этого размещения и намерен ли БРК воспользоваться этим инструментом еще - и осуществить дополнительные заимствования на международных рынках?

- Напомню, что выход с тенговыми еврооблигациями в декабре прошлого года был дебютной эмиссией тенговых инструментов на глобальном финансовом рынке, и первым публичным их выпуском. Наши облигации пользовались достаточно большим спросом, только 2% от объема эмиссии в первом и во втором случаях были приобретены казахстанскими инвесторами, все остальное – это были иностранные инвесторы, прежде всего – из Великобритании, из Евросоюза и из США. И в первом случае мы разместили под 9,5% трехлетние, во втором случае уже ставка была 8,95%, доходность – 9,25%, и это были уже пятилетние бумаги.

Если говорить о результатах этого размещения, то, во-первых, оно свидетельствует об определенном доверии к тенге со стороны международных инвесторов. Во-вторых, оно говорит еще и о том, что финансовое состояние нас, как эмитента, в полной мере удовлетворяет инвесторов. Мы действительно являемся надежным заемщиком. И в этом смысле мы как эмитенты, безусловно, интересны для инвесторов, как внешних, так и внутренних, в частности, для Единого Накопительного Пенсионного Фонда.

Собираемся ли мы еще выходить с евробондами? Сейчас нет. Мы управляем профилем долга, мы разместили трех- и пятилетние бумаги, теперь нам нужны более длинные бумаги. Эти длинные займы мы можем получить только на внутреннем рынке. И вообще в текущем году у нас нет намерений размещаться, привлекать дополнительные тенге, поскольку для исполнения плана развития той ликвидности, которая у нас есть, на сегодня достаточно. Будет больше проектов, будет большая потребность в фондировании – будем размещаться. В этом году новое размещение пока не планируется.

- Раз уж речь зашла об ЕНПФ: сейчас проблема низкой доходности пенсионных активов является одной из самых обсуждаемых в Казахстане, при этом все чаще поднимается вопрос о возможности их использования при реализации тех или иных проектов в стране – в частности, инфраструктурных. Нет ли здесь рисков?

- На самом деле, когда говорится о низкой активности пенсионных активов, мне кажется, не совсем точный это акцент. Пенсионные накопления должны иметь ту доходность, которая для заемщиков этих пенсионных денег приемлема. И если ты объявляешь высокую доходность, то понятно, что при привлечении денег от ЕНПФ, ты их просто не разместишь.

Тут надо говорить скорее о том, что высокая инфляция способна обесценивать пенсионные сбережения, поэтому проблема не в низкой доходности пенсионных накоплений, а в очень, в течение многих лет, высоком инфляционном фоне. Поэтому макроэкономическая стабильность, снижение инфляции – это основное направление повышения эффективности инвестиций пенсионных накоплений. Плюс портфель пенсионных накоплений должен быть диверсифицирован с тем, чтобы снижать риски, диверсифицирован как в страновом разрезе, так и внутри страны по эмитентам.

И еще: когда читаешь статьи о том, что пенсионные деньги использованы на какие-либо цели, я считаю, это неправильная подача информации. Ведь когда вы открываете депозит, вы же не говорите, что вы деньги использовали для того, чтобы положить на депозит – вы их туда положили для сохранности и получения соответствующего дохода. Но если вы открываете депозит и при этом не говорите об «использовании» своих денег, то почему же, когда речь идет о пенсионных деньгах, говорят о том, что они использованы?

- А какова тогда верная, с Вашей точки зрения, формулировка?

- Размещение пенсионных накоплений - это управление ими с тем, чтобы обеспечивать их рост, чтобы получать по ним доходность. А так читаешь заголовки и думаешь: «У людей все равно возникает мысль о том, что их деньги, их пенсионные накопления для чего-то использовали – и раз их использовали, то их вроде как уже и нет».

- Вернемся к вопросу потребности БРК в заимствованиях: Вы сказали, что в новых тенговых эмиссиях Банк в настоящее время не нуждается – а в валюте?

- Что касается валютных привлечений, то мы не финансируем проекты в иностранной валюте, если они не могут утилизировать валютные риски. Тем самым, мы естественным образом хеджируем валютные риски и не допускаем, чтобы наши клиенты имели подобные риски, если они не в состоянии их утилизировать. Поэтому у нас основной спрос все-таки в тенге.

В то же время, появляются крупные экспортоориентированные проекты, которые можно финансировать в иностранной валюте. Тут у нас есть возможность выхода на международные рынки капитала за валютными займами, у нас есть возможность по привлечению на очень хороших условиях практически не связанных займов от государственных банков КНР. Соответствующий меморандум у нас подписан, в частности, с госбанком развития Китая. То есть у нас есть возможность быстро и эффективно разместиться для привлечения иностранной валюты. Но мы это будем или не будем делать в зависимости от того, какие проекты к нам придут.

- БРК, помимо прочего, осуществляет финансирование экспортных операций – можно ли узнать, какие существуют проблемы и риски в этой области?

- Да, мы поддерживаем через экспортное и предэкспортное финансирование экспортеров. Это еще одно направление, которое акционеры держат в поле зрения, чтобы банк занимал ту нишу, которую по каким-то причинам не могут сейчас занять прочие казахстанские финансовые институты.

При этом превалирует предэкспортное финансирование в тенге, к нам приходят заемщики с экспортными контрактами, а мы их финансируем под эти контракты, и сейчас в правительстве обсуждаются дальнейшие меры по увеличению поддержки экспортеров, но, конечно, проблема в самих контрактах.

У нас зачастую складывается мнение, будто у Банка Развития нет ресурсов для того, чтобы прокредитовать экспортные сделки. На самом деле это не так. Мы, как банк, имеем ресурсы и имеем возможность их перераспределять, поскольку предэкспортное финансирование – это короткие операции, поэтому деньги у нас по нему всегда в обороте. Всегда есть возможность поддержать новых экспортеров, но с новыми экспортерами все-таки есть определенные сложности. Есть недостаток в заемщиках, которые бы имели экспортные контракты, не меморандумы о намерениях, а именно экспортные контракты.

Первый выход на экспортную сделку для многих предприятий достаточно сложный, поскольку им приходится подписываться под обязательства, когда они не уверены в исполнении этого контракта. Плюс много есть условий, которые необходимо выполнить, чтобы эту сделку совершить – очень много ограничений для экспорта, допустим, сельхозпродукции: должны быть соответствующие миссии от ветеринарных и прочих служб стран–экспортеров в Казахстан для проверки соответствия предприятий требованиям, а это затраты.

Очень много вопросов, которые надо решать, чтобы помочь экспортерам выйти на экспортные контракты. Поэтому на самом деле мы определенный дефицит в спросе видим здесь, неготовность по целому ряду причин экспортеров прийти к нам с полноценным экспортным контрактом.

- Как разрешать эти сложности?

- Здесь нужны комплексные решения с тем, чтобы снимать те барьеры, которые в экспорте есть. Любые намерения какой-либо страны поддержать собственное производство выливается в ограничения для экспорта в эту страну.

- С Китаем правительство решает комплексно: завозит целые инспекции на предприятия АПК…

- Да, но тут нужно, чтобы эти инспекции посещали каждое предприятие, которое собирается экспортировать свою продукцию, а это та работа, которую тоже нужно организовывать. Основная задача – снять барьеры, которые мешают экспорту, плюс нужны меры поддержки по субсидированию или финансированию затрат на инспекции предприятий, если речь идет о животноводческой или растениеводческой продукции и прочие меры, которые позволили бы нашим экспортерам находить покупателей на внешнем рынке. То есть нужно не просто понимание того, в какой стране ты можешь что-либо продать, нужен партнер на той стороне, это требует больших усилий как от государства, так и от самих предприятий.

- Сейчас один из основных трендов в Казахстане – цифровизация предприятий, очевидно, что такие проекты по затратам и срокам подпадают под те условия, которые не в состоянии обеспечить комбанки – а есть ли подобные проекты в действующем портфеле БРК?

- Мы все-таки банк и те проекты, которые мы финансируем, это те проекты, с которыми приходят к нам клиенты. Но я скажу, что все новые проекты – это проекты, которые предполагают и информатизацию основных бизнес-процессов. Был недавно пресс-тур на Актогайский ГОК KazMinerals, большое современное производство – и там практически невидно людей, поскольку там абсолютно не нужны люди в этих мельничных комплексах, на других участках – все это управляется из центра управления.

То же самое можно сказать про Актюбинский рельсобалочный завод, и про «АтырауНефтеМаш» - это производства, которые требуют очень высокого качества продукции. Даже проект, который мы сейчас финансируем в Акмолинской области по строительству птицефабрики в Макинске (у них там ожидается пуск, уже появятся первые бройлерные цыплята в конце сентября) - это тоже полностью автоматизированное предприятие. Наверное, это будет самый автоматизированный птицеводческий комплекс на сегодняшний день, где и кормопроизводство предполагает очень точную дозировку всех компонентов в кормах, и все прочие процессы тоже будут производиться в режиме автоматизации, а не какой-то ручной работы.

Поэтому цифровизация, информатизация всех бизнес-процессов - это то, что, как мы видим, внедряется в наших проектах каждый день, и мы рады тому, что мы являемся участниками этого процесса.

- Считаете ли Вы существующий мандат Банка Развития исчерпывающим и полностью соответствующим потребностям экономики страны?

- Да, мы считаем, что сегодняшний мандат вполне соответствует тем целям, ради которых банк был создан 17 лет назад. И какие-либо изменения мы вносить не собираемся, тем более, что это было сделано два-три года назад. Это касается и целей, это касается и инструментов.

Мы, кстати, включили в мандат возможность реализации проектов на основе проектного финансирования. Мы этим занимаемся, поскольку понятно, что невозможно финансировать какое-нибудь крупное предприятие и требовать, чтобы у заемщика был необремененный, еще больший актив, который бы закрывал риски нового предприятия. Это невозможно, поэтому мы и занимаемся проектным финансированием. При этом если в отдельных проектах даже нет в полном объеме структурного проектного финансирования, в этом случае есть отдельные его элементы, которые предполагают брать в обеспечение будущие денежные потоки, принятие в обеспечение off-take, ЕРС-контрактов. То есть контрактов, которые предполагают твердые обязательства этих подрядчиков довести это предприятие до эксплуатационной стадии. Тем самым снижаются риски неввода проекта в эксплуатацию, соответственно, создаются условия для будущих денежных потоков. Поэтому мы создали с еще одной дочерней организацией «Байтерека», «Казына Капитал Менеджмент», специальный фонд, через который мы можем обеспечить докапитализацию тех проектов, которым не хватает капитала.

- А кто-то уже прибег к помощи этого фонда?

- Да, мы по одному проекту приняли решение, но сейчас его акционеры думают, воспользоваться этой опцией или нет. В целом же в работе сейчас несколько проектов, и мы проинформируем, когда у нас будет обеспечена капитализация. То есть все необходимые решения, вся необходимая нормативная правовая база для этого создана. И сейчас у нас управляет этим фондом «Казына Капитал Менеджмент», у них несколько проектов, которые должны быть реализованы в текущем году. То есть мы очень четко определили свои цели. Прежде всего, правительство как конечный бенефициар, акционер, определило для нас цели. И по инструментарию мы имеем весь необходимый набор для их достижения.

Поэтому, возвращаясь к предыдущему вопросу, все необходимые изменения мы делаем по ходу, и та система корпоративного управления, которая существует, тот уровень полномочий и ответственности, самостоятельности банка, который есть, то взаимодействие, которое у нас есть с акционером, позволяет все задачи не откладывать на потом, не держать их в уме с тем, чтобы реализовать когда-либо. Поэтому все возникающие вопросы мы достаточно оперативно решаем.

Таких вопросов всегда много, всегда появляются новые задачи, новые проблемы, новые риски, на которые надо реагировать, это процесс. Если бы зависели бы от чьего-то волеизъявления и ждали бы, когда оно исполнится, наверное, я мог бы вам перечислять: «Вот мы этого хотели бы и чего-то ждем». Да нет, у нас вполне достаточный уровень самостоятельности и автономности, и плюс достаточно хорошо выстроена система отношений непосредственно с акционером – «Байтереком», и с конечным акционером, правительством.

[~DETAIL_TEXT] =>

- А как на практике Банк Развития будет определять свою нишу?

- А какова тогда верная, с Вашей точки зрения, формулировка?

- Как разрешать эти сложности?

- С Китаем правительство решает комплексно: завозит целые инспекции на предприятия АПК…

- А кто-то уже прибег к помощи этого фонда?

- Bolat Bidakhmetovich, recently there was an opinion that it is necessary to consider the possibility of transferring credit to the manufacturing industry at the expense of budget allocations to the combines on the basis of the following statistics: while lending to manufacturing enterprises, the share of DBK is 57% of the total, but it covers two dozen large projects. The bank is also offered to borrow funds for lending in the domestic and foreign markets - and do you see in the future some alternative to the budget funds involved?

"It is clear that the alternative to budget money is market money, but I want to remind you that at the expense of budget money today we are implementing the State Program of Industrial and Innovative Development for 2015-2019 (SPIID). And this money goes there not because DBK can not attract them from the market. Simply today, the money on the market is quite expensive to implement long-term large investment projects, and the government allocates budgetary funds in order, partly funding our operations, to make loans cheaper. When implementing the SPIID, it was assumed, to KZT 75 billion, which came from the National Fund, KZT 150 billion we had to attract from the market, and KZT 225 billion in total we had to finance investment projects - we did it. The program assumes that 167 billion for three years (for reference: KZT 155 billion from the Republican budget allocated to DBK in 2016-2017 in the form of a loan, KZT 12 billion is planned to be allocated this year), including the current year, will be allocated from the budget, we will have to attract the same amount from the market and implement investment projects in the manufacturing sector.

We are now in the implementation phase of this program. There are projects for which we work, and the Government order there determined that each tranche allocated from the budget should be developed within three years, taking into account the location and development of the project.

It is clear that the enterprise is not built for a year, two-three years is needed for the construction of the enterprise and for its financing. Therefore, we will use these budget funds within the time frame that is necessary, plus we will use the money that we need to attract from the market. And by the way, our recent access to foreign markets was due to the fact that the situation developed in such a way that we could take a cheaper price on the foreign market than on the domestic market.

Once again I will say: we have no problems with attracting money from the domestic market, the question is only in their price, and the price today in the money market is high enough to finance large investment projects. The maximum rate at which they pay off is 10-11%, and today we can only attract 15-year-old money from the market at this rate, but given the risk margin, it is clear that it will be more expensive for enterprises. The situation in Kazakhstan after the collapse of liquidity is now straightening out, but the cost is still high on the market for long money. And that's why we were placed on the foreign market, and so in KZT, of course, we are oriented to the domestic market with borrowing. And we believe that the cost of money will decline in the market, and along with the decrease in the value of money in the domestic market, there will be no need for funding from the budget.

- And for how long, according to your forecasts, will you have to wait for the decline in the cost of money in the domestic market to the optimum?

"The cost to the optimal one will decrease, probably for another two-three years, and if in the course of these two- three years the macroeconomic stability of our economy will also be ensured: there will be no external shocks that will require any adjustment at the rate, which again will affect the cost of money in the economy - that's our vision.

- Once this cost becomes optimal, and commercial banks will be able to finance long-term projects in the manufacturing sector, will DBK automatically step aside?

-Let's put it this way: the issue of non-competition of DBK with second-tier banks all the time in the field of view of the financial sector. But now the situation looks like this, that banks practically do not finance long-term big long loans. There are many reasons for this, but if the banks become more active in this direction, the shareholder can raise the minimum loan amount, that is, DBK will only work with the largest investment projects.

- And how in practice will the Development Bank determine its niche?

- Well, let's say now we are financing projects with loans from $ 20 million, this bar can be raised up to $ 30, 40, 50 million, then we will finance only the largest projects. Now the bar is $ 20 million, and the main problem is not even in the amount, the main problem is in terms: we have an average duration (average weighted maturity of the loan - Къ) of the portfolio - 14 years. In order to finance for 15-20 years, to issue loans for this period, it is necessary to have an appropriate funding base. This, in fact, is the main problem for second-tier banks for today.

- You mentioned recent foreign borrowings in April of this year, when DBK carried out the second issue of tenge denominated Eurobonds in the amount of KZT 100 bn. At the same time, your institution managed to increase the borrowing terms to 5 years from 3 years and reduce the coupon rate to 8.95% from 9.5% per annum compared to the debut placement in December 2017. How do you assess the results of this placement and whether DBK intends to use this tool yet - and to implement additional borrowing in international markets?

- I recall that the yield with tenge Eurobonds in December last year was the debut issue of tenge instruments on the global financial market, and the first public issue of them. Our bonds were in great demand, only 2% of the issue in the first and second cases were purchased by Kazakhstan investors, all the rest were foreign investors, primarily from the UK, the EU and the USA. And in the first case, we placed at 9.5% three-year, in the second case, the rate was 8.95%, yield - 9.25%, and these were already five-year papers.

If we talk about the results of this placement, then, firstly, it indicates a certain confidence in the tenge from international investors. Secondly, it also says that the financial state of us, as an issuer, fully satisfies investors. We are really a reliable borrower. And in this sense we, as issuers, are certainly interesting for investors, both external and internal, in particular, for the Unified Accumulative Pension Fund.

Are we going to go out with Eurobonds yet? Now no. We manage the debt profile, we have placed three- and five-year papers, now we need longer paper. These long loans we can only get on the domestic market. And in general this year we have no intentions to be placed, to attract additional tenge, as for the implementation of the development plan for the liquidity that we have, today is enough. There will be more projects, there will be a greater need for funding - we will be located. This year the new placement is not planned yet.

- Since we are talking about the UAPF: now the problem of low profitability of pension assets is one of the most discussed in Kazakhstan, and the issue of the possibility of their use in the implementation of certain projects in the country - in particular infrastructure ones - is increasingly raised. Are there any risks here?

- In fact, when it is said about the low activity of pension assets, it seems to me that this accent is not quite accurate. Pension savings should have that profitableness, which for borrowers of these pension money is acceptable. And if you declare high profitability, it is clear that when you raise money from the UAPF, you simply can not post them.

Here it is necessary to speak more likely that high inflation can depreciate pension savings, so the problem is not the low profitability of pension savings, but in a very, for many years, high inflationary background. Therefore, macroeconomic stability, reduction of inflation - this is the main direction of increasing the efficiency of investment of pension savings. Plus, the portfolio of pension savings should be diversified in order to reduce risks, diversified both in the country and in the country by issuers.

And yet: when you read articles about the fact that pension money is used for any purpose, I think this is an incorrect submission of information. After all, when you open a deposit, you do not say that you used money to put on a deposit - you put them there for safety and to receive an appropriate income. But if you open a deposit and do not talk about "using" your money, then why, when it comes to pension money, they say that they are used?

- And what, then, is the correct wording from your point of view?

- The placement of pension savings is the management of them in order to ensure their growth in order to receive profitability on them. And so you read the headlines and you think: "People still have the idea that their money, their pension savings for something used - and once they were used, it seems like they already are not there."

- Let's return to the question of DBK's need for borrowing: You said that the Bank currently does not need new tenge issues - but in currency?

- As for currency attracts, we do not finance projects in foreign currency, if they can not utilize currency risks. Thus, we naturally hedge currency risks and do not allow our customers to have such risks if they are not able to dispose of them. Therefore, our main demand is still in tenge.

At the same time, there are large export-oriented projects that can be financed in foreign currency. Here we have the opportunity to enter international equity markets for foreign currency loans, we have the opportunity to attract practically unrelated loans from state-owned banks in very good conditions. A corresponding memorandum was signed with us, in particular, with the state development bank of China. That is, we have the ability to quickly and effectively accommodate to attract foreign exchange. But we will or will not do it, depending on what projects will come to us.

- DBK, among other things, finances export operations - can you find out what are the problems and risks in this area?

- Yes, we support through export and pre-export financing of exporters. This is another direction that shareholders keep in view that the bank should occupy that niche that for some reason other Kazakh financial institutions can not now occupy.

Pre-export financing in tenge prevails, borrowers with export contracts come to us, and we finance them for these contracts, and now the government is discussing further measures to increase support for exporters, but, of course, the problem in the contracts themselves.

We often think that the Development Bank does not have the resources to procure export credit. In fact, this is not so. We, as a bank, have the resources and have the opportunity to redistribute them, since pre-export financing is a short operation, therefore, we always have money on it. There is always the opportunity to support new exporters, but there are certain difficulties with the new exporters. There is a shortage of borrowers who would have export contracts, not memorandums of intent, namely export contracts.

The first export deal for many enterprises is quite complicated, as they have to sign for obligations when they are not sure of the fulfillment of this contract. Plus, there are many conditions that need to be met in order to make this deal - there are a lot of restrictions for export, let's say agricultural products: there must be corresponding missions from veterinary and other services of the exporting countries to Kazakhstan to check the compliance of enterprises with the requirements, and this is the cost.

There are a lot of issues that need to be addressed to help exporters enter export contracts. Therefore, in fact, we see a certain deficit in demand here, unavailability for a number of reasons exporters come to us with a full-fledged export contract.

- How to resolve these difficulties?

- Complex decisions are needed here in order to remove the barriers that exist in exports. Any intention of any country to support its own production results in restrictions on exports to that country.

- With China, the government decides in complex: brings whole inspections to the enterprises of the agro-industrial complex ...

- Yes, but it is necessary that these inspections are visited by every enterprise that is going to export its products, and this is the work that also needs to be organized. The main task is to remove barriers that impede exports, plus support measures for subsidizing or financing the costs of inspections of enterprises, if we are talking about livestock or crop production and other measures that would allow our exporters to find buyers on the foreign market. That is, you need not just an understanding of where you can sell something, you need a partner on the other side, it requires a lot of effort from both the state and the enterprises themselves.

- Now one of the main trends in Kazakhstan is the digitalization of enterprises, it is obvious that such projects for costs and timing fall under the conditions that commercial banks are not able to provide - are there any similar projects in DBK's current portfolio?

- We are still a bank and the projects that we finance, these are the projects that clients come to us. But I will say that all new projects are projects that involve the informatization of the main business processes. There was a recent press tour to the Aktogay Ore Mining and Processing Industrial Complex KazMinerals, a large modern production facility - and there are almost no people there, since there absolutely no need for people in these mill complexes, on other sites - all this is managed from the control center.

The same can be said about the Aktyubinsk rail plant, and about AtyrauNefteMash - these are industries that require very high quality products. Even the project that we are currently financing in the Akmola region to build a poultry farm in Makinsk (where they are expected to start up, the first broiler chickens will appear at the end of September) is also a fully automated enterprise. Probably, it will be the most automated poultry complex to date, where feed production assumes a very accurate dosage of all components in feeds, and all other processes will also be made in the automation mode, rather than some kind of manual work.

Therefore, digitalization, informatization of all business processes is something that, as we see, is being implemented in our projects every day, and we are glad that we are participants in this process.

- Do you consider the existing mandate of the Development Bank to be exhaustive and fully relevant to the needs of the country's economy?

- Yes, we believe that today's mandate is fully consistent with the goals for which the bank was established 17 years ago. And we are not going to make any changes, especially since it was done two-three years ago. This applies to goals, this applies to tools.

Incidentally, we included in the mandate the possibility of implementing projects on the basis of project financing. We are doing this because it is clear that it is impossible to finance any large enterprise and demand that the borrower have an unencumbered, even larger asset that would cover the risks of the new enterprise. This is impossible, therefore we are engaged in project financing. At the same time, if in some projects there is not even a full amount of structural project financing, in this case there are some of its elements that assume securing future cash flows, accepting off-take, EPC contracts as collateral. That is, contracts that imply firm obligations of these contractors to bring this enterprise to the operational stage. Thus, the risks of project's non-commissioning are reduced, accordingly, conditions for future cash flows are created. That's why we created a special fund with another subsidiary of Baiterek, Kazyna equity Management, through which we can ensure the capitalization of those projects that lack equity.

- And who has already resorted to the help of this fund?

- Yes, we decided on one project, but now its shareholders are thinking whether to use this option or not. In general, there are now several projects in the work, and we will inform you when we will be provided with capitalization. That is, all the necessary decisions, all the necessary regulatory legal basis for this is created. And now we are managed by this fund "Kazyna Capital Management", they have several projects that should be implemented this year. That is, we have very clearly defined our goals. First of all, the government as the ultimate beneficiary, shareholder, has set goals for us. And for the instruments we have all the necessary set for their achievement.

Therefore, going back to the previous question, we are making all the necessary changes on the go, and the corporate governance system that exists, the level of authority and responsibility, the independence of the bank that is, the interaction that we have with the shareholder allows all tasks not to postpone for later, do not keep them in mind in order to realize ever. Therefore, we solve all the arising questions quickly enough.

There are always a lot of such questions, there are always new tasks, new problems, new risks to be reacted to, this is a process. If they depended on someone's will and waited for it to come to pass, I probably could have enumerated: "We would like that and expect something". No, we have quite a sufficient level of independence and autonomy, plus a well-structured system of relations directly with the shareholder - Baiterek, and with the ultimate shareholder, the government.

- Болат Бидахметұлы, соңғы уақытта коммерциялық банктерге бюджеттік ассигнованиялар есебінен өңдеу өнеркәсібіне кредиттер беру мүмкіндігін қарастыру қажет деген пікір мынадай статистиканың негізінде пайда болды: Өңдеу өнеркәсібінің кәсіпорындарына кредит беру кезінде ҚДБ үлесі бүкіл көлемнің 57% құрайды, алайда бұл ретте ол жиырмаға жуық ірі жобаны қамтиды. Бұл ретте банкке ішкі және сыртқы нарықтарда кредиттеу үшін қаражат қарызын тарту ұсынылады – ал Сіз перспективада тартылатын бюджет қаражатына қандай да бір баламаны көресіз бе?

- Бюджет ақшасына балама – бұл нарықтық ақша екені түсінікті, алайда біз бюджет ақшасы есебінен бүгінде 2015-2019 жылдарға арналған Индустриялық-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасын (ИИДМБ) іске асырып жатқанымызды еске салғым келеді. Бұл ақша оған ҚДБ нарықтан қаражат тарта алмайтындықтан барып жатқан жоқ. Бүгінде ұзақ мерзімді үлкен инвестициялық жобаларды іске асыру үшін нарықта ақша жеткілікті түрде қымбат және үкімет бюджет ақшасын біздің операцияларымызды ішінара қорландыра отырып, қарызды арзандату үшін бөледі. ИИДМБ іске асыру кезінде Ұлттық қордан келген 75 млрд теңге болжанды, 150 млрд теңгені біз нарықтан тартуға және жиынтығында 225 млрд теңгеге инвестициялық жобаларды қаржыландыруға тиіс болдық – оны біз жасадық. Бағдарламада ағымдағы жылды қоса алғанда 167 млрд теңге үш жылға бюджеттен бөлінеді деп болжанды (анықтама: 2016-2017 жылдары 155 млрд теңге ҚДБ-ға Республикалық бюджеттен қарыз түрінде бөлінді, 12 млрд теңгені ағымдағы жылы бөлу жоспарлануда), осындай соманы біз нарықтан тартуға және өңдеу секторындағы инвестжобаларды іске асыруға тиіспіз.

Біз қазір осы бағдарламаны іске асыру сатысында тұрмыз. Біз жұмыс істейтін жобалар бар және үкімет қаулысымен бюджеттен бөлінетін әрбір транш жобаны табуды және өңдеуді есептегенде үш жылдың ішінде игерілуге тиіс деп белгіленген.

Бір жылдың ішінде кәсіпорынның салынбайтыны түсінікті, кәсіпорынды салуға және оны қаржыландыруға екі-үш жыл қажет. Сондықтан біз сол қажетті мерзімдерде осы бюджет қаражатын игереміз, оның сыртында нарықтан тартатын ақшаны да игеретін боламыз. Және айтпақшы, біздің жақында сыртқы нарықтарға шығуымыз ішкі нарыққа қарағанда сыртқы нарықтан қарызға қаражат алу арзан болатындай жағдайдың қалыптасқанымен түсіндіріледі.

Тағы да айтамын: бізде ішкі нарықтан ақша тартумен байланысты проблемалар жоқ, мәселе олардың бағасында ғана, ал бүгінде нарықтағы баға үлкен инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін айтарлықтай жоғары. Олар өзін өтейтін шекті мөлшерлеме 10-11%, ал біз бүгінде нарықтан 15 жылдық ақшаны осындай мөлшерлеме бойынша өзіміз ғана тарта аламыз, алайда тәуекел үшін маржаны ескерсек, бұл кәсіпорындар үшін қымбатқа түсетіні түсінікті. Өтімділікпен байланысты коллапстан кейін Қазақстандағы ахуал қазір тұрақталуда, алайда ұзын ақша бойынша нарықтағы құн әлі де жеткілікті түрде жоғары. Сондықтан біз сыртқы нарыққа орналастық, ал теңгемен қарыз алу кезінде біз, әрине, ішкі нарыққа бағдарланамыз. Нарықтағы ақша құны төмендейді деп ойлаймыз, ал ақша құнының төмендеуімен бірге ішкі нарықта бюджеттен қорландыруға қажеттілік болмайтын болады.

- Сіздің болжамыңыз бойынша, ішкі нарықтағы ақшаның құнының оңтайлы деңгейге дейін төмендеуін қаншалықты ұзақ күтуге болады?

- Құн оңтайлы деңгейге дейін әлі екі-үш жыл ішінде төмендейтін болар, әрі егер осы екі-үш жылдың ішінде біздің экономикамыздың макроэкономикалық тұрақтылығы да қамтамасыз етілген жағдайда: бағам бойынша қандай да бір түзетуді талап ететін, тағы да экономикадағы ақша құнына әсер ететін ешқандай сыртқы шоктар болмайды – біздің пайымымыз осындай.

- Осы құн оңтайлы болысымен коммерциялық банктер өңдеу саласындағы ұзақ мерзімді жобаларды қаржыландыру мүмкіндігін алады, ҚДБ автоматты түрде сыртқа шығып қалмай ма?

- Былай дейік: ҚДБ-ның екінші деңгейдегі банктермен бәсекелеспеу мәселесі барлық уақытта қаржы секторының назарында тұрады. Бірақ бүгінде ахуал банктердің ұзақ мерзімді үлкен ұзын қарыздарды іс жүзінде қаржыландырмайтын жағдайда тұр. Бұған көптеген себептер бар, ал егер банктер бұл бағыттағы жұмысты жандандыратын болса, онда акционер қарыздың ең аз сомасын көтеретін болады, яғни ҚДБ ең ірі инвестициялық жобалармен ғана жұмыс істейді.

- Ал Даму Банкі іс жүзінде өз тауашасын қалай айқындайды?

- Бүгінде біз $20 млн-нан басталатын жобаларды қаржыландырамыз дейік, бұл шаманы $30, 40, 50 млн дейін көтеруге болады, сонда біз ең ірі жобаларды ғана қаржыландыратын боламыз. Бүгіндегі шама – $20 млн, негізгі проблема қарыздың сомасында ғана емес, негізгі проблема – мерзімде: қоржынды дюрациялаудың (кредитті өтеудің орташа мерзімі – Къ) орташа мерзімі – 14 жыл. 15-20 жылға қаржыландыру үшін, осы мерзімге қарыз беру үшін қорландырудың тиісті базасы болуы қажет. Бұл бүгінгі таңда екінші деңгейдегі банктер үшін негізгі проблема болып табылады.

- Сіз ҚДБ 100 млрд теңге көлеміндегі теңгеге деноминацияланған еврооблигациялардың екінші шығарылымын жүзеге асырған таяудағы осы жылдың сәуіріндегі сыртқы қарыз тарту туралы еске алдыңыз. Бұл ретте Сіздің мекемеңізге қарыз тарту мерзімін 3 жылдан 5 жылға дейін ұлғайтудың және 2017 жылғы желтоқсандағы дебюттік орналастырумен салыстырғанда купон мөлшерлемесін 9,5%-дан 8,95% дейін төмендетудің сәті түсті. Осы орналастырудың нәтижелерін Сіз қалай бағалайсыз және ҚДБ осы құралды тағы да пайдалану және халықаралық нарықтардан қосымша қарыз тартуды жүзеге асыру ниетінде ме?

- Өткен жылдың желтоқсанында теңгелік еврооблигациялармен шығу жаһандық қаржы нарығындағы теңге құралдарының дебюттік эмиссиясы болғанын және оларды алғашқы жария шығару болғанын еске саламын. Біздің облигациялар жеткілікті үлкен сұранысқа ие болды, бірінші және екінші жағдайларда эмиссия көлемінің 2% ғана қазақстандық инвесторлар сатып алды, қалғандарын түгелдей шетелдік инвесторлар, ең алдымен – Ұлыбритания, Еуроодақ және АҚШ инвесторлары сатып алды. Бірінші жағдайда үш жылдықтарды 9,5%-бен орналастырдық екінші жағдайда мөлшерлеме 8,95%, кірістілік – 9,25% болды, және бұлар бес жылдық қағаздар болды.

Егер осы орналастырудың нәтижелері туралы айтар болсақ, онда біріншіден, ол халықаралық инвесторлардың тарапынан теңгеге деген белгілі бір сенімнің болғаны туралы куәландырады. Екіншіден, ол эмитент ретіндегі біздің қаржылық жағдайымыздың инвесторларды толық қанағаттандыратынын білдіреді. Біз шынында да сенімді қарыз алушы болып табыламыз. Және бұл тұрғыдан алғанда, біздің эмитент ретінде сыртқы да, ішкі де инвесторлар үшін, атап айтқанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры үшін қызғылықты екендігіміз даусыз.

Евробондармен тағы да шығу ниетіндеміз бе? Қазір емес. Біз борыш профилін басқарамыз, үш және бес жылдық қағаздарды орналастырдық, енді бізге неғұрлым ұзын қағаздар қажет. Осы ұзын қарыздарды біз ішкі нарықтан ғана ала аламыз. Жалпы ағымдағы жылы бізде орналастыру, қосымша теңге тарту ниеті жоқ, өйткені бізде бар өтімділікті дамыту жоспарын орындау үшін қаражат бүгінде жеткілікті. Жобалар көп болса, қорландыруға қажеттілік те үлкен болса – орналастыратын боламыз. Биылғы жылы жаңа орналастыру жоспарда жоқ.

- БЖЗҚ туралы сөз болған екен: қазір зейнетақы активтерінің төмен кірістілігі проблемасы Қазақстанда ең көп талқыланатын тақырып болып отыр, бұл ретте оларды елдегі қандай да бір жобаларды – атап айтқанда, инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру кезінде пайдалану мүмкіндігі туралы мәселе барған сайын жиі көтерілуде. Бұл жерде тәуекелдер жоқ па?

- Шын мәнінде, зейнетақы активтерінің төмен белсенділігі туралы айтқанда, менімше бұл дәл уәж деп айтуға келмейді. Зейнетақы жинақтарының осы зейнетақы ақшасын қарызға алушылар үшін қолайлы кірістілігі болуға тиіс. Сондықтан егер сен жоғары кірістілік жарияласаң, онда БЖЗҚ-дан ақша тарту кезінде оларды оңай орналастыра алмайтының түсінікті.

Бұл жерде жоғары инфляцияның зейнетақы жинақтарын құнсыздандыруға қабілетті екендігі туралы айтқан дұрыс, сондықтан проблема зейнетақы жинақтарының төмен кірістілігінде емес, көп жыл бойындағы өте жоғары инфляциялық жағдайында. Сондықтан макроэкономикалық тұрақтылық, инфляцияны төмендету – бұл зейнетақы жинақтары инвестицияларының тиімділігін арттыру негізгі бағыт болуға тиіс. Оған қоса зейнетақы жинақтары қоржыны тәуекелдерді азайту үшін әртараптандырылуға, елдік бөліністе де, сондай-ақ эмитенттер бойынша ел ішінде де әртараптандырылуға тиіс.

Тағы да: зейнетақы ақшасының қандай да бір мақсаттарға пайдаланылғаны туралы мақалаларды оқығанда, бұл ақпараттың дұрыс берілмеуі деп есептеймін. Сіз депозит ашқанда, ақшаны депозитке салу үшін пайдаландым деп айтпайсыз ғой, сіз оны сақтау және тиісті кіріс алу үшін салдыңыз. Егер сіз депозит ашсаңыз және бұл ретте өз ақшаңызды «пайдалану» туралы айтпасаңыз, онда зейнетақы ақшасы туралы сөз болғанда неліктен олардың пайдаланылғаны туралы айтылады?

- Онда Сіздің пікіріңізше дұрыс тұжырым жасау қандай болу керек?

- Зейнетақы жинақтарын орналастыру – бұл олар бойынша кірістілік алу үшін, олардың өсімін қамтамасыз ету үшін оларды басқару. Ал мақала тақырыптарын оқығанда: «Адамдарда олардың ақшасын, зейнетақы жинақтарын қандай да бір мақсатқа пайдаланып кетті – пайдаланды деген сөз жоқ болды деген сөз деген ой бәрібір туындайды» деген ой келеді.

- ҚДБ-ның қарыз тартуға қажеттілігі мәселесіне оралайық: Сіз қазіргі кезде Банкте теңгедегі жаңа эмиссияға қажеттілік жоқ дедіңіз, ал валютадағыға ше?

- Валютамен қарыз тартуға келетін болсақ, онда біз егер жобалар валюталық тәуекелдерді пайдаға жарата алмаса, жобаларды шетелдік валютамен қаржыландырмаймыз. Сол арқылы біз валюталық тәуекелдерді табиғи түрде хеджирлейміз және егер біздің клиенттеріміз ондай тәуекелдерді пайдаға жарату жағдайында болмаса, оларда ондай тәуекелдер болуына жол бермейміз. Сондықтан бізде негізгі сұраныс теңгемен.

Сонымен бірге, шетелдік валютамен қаржыландыруға болатын экспортқа бағдарланған ірі жобалар да пайда болады. Бұл жерде бізде валюталық қарыз үшін капиталдың халықаралық нарықтарына шығу мүмкіндігі бар, бізде ҚХР мемлекеттік банктерінен іс жүзінде байланысты емес қарызды өте жақсы шарттармен тарту мүмкіндігі бар. Қытайдың мемлекеттік даму банкімен тиісті меморандумға қол қойылды. Яғни бізде шетелдік валюта тарту үшін тез және тиімді орналастыру мүмкіндігі бар. Алайда мұны бізге қандай жобалардың келуіне байланысты оны жасаймыз немесе жасамаймыз.

- ҚДБ басқалармен қатар экспорттық операцияларды қаржыландыруды жүзеге асырады – осы салада қандай проблемалар мен тәуекелдердің болатынын білуге бола ма?

- Иә, біз экспорттаушыларға экспорттық және экспорталды қаржыландыру арқылы қолдау көрсетеміз. Бұл қазір қазақстандық өзге қаржы институттары қандай да бір себептер бойынша иелене алмайтын тауашаны банктің иеленуі үшін акционерлер назарда ұстайтын тағы бір бағыт.

Бұл ретте теңгемен берілетін экспорталды қаржыландыру басымдыққа ие, бізге экспорттық келісімшарттары бар қарыз алушылар келеді, біз оларды осы келісімшарттармен қаржыландырамыз, қазір үкіметте экспорттаушыларды қолдауды арттыру жөніндегі одан арғы шаралар талқылануда, әрине проблема келісімшарттардың өзінде болып отыр.

Бізде көбінесе Даму Банкінде экспорттық мәмілелерді кредиттеу үшін ресурстар жоқ деген пікір қалыптасқан. Шын мәнінде бұл олай емес. Біздің, банк ретінде ресурстарымыз бар және оларды қайта бөлу мүмкіндігіне иеміз, өйткені экспорталды қаржыландыру – бұл қысқа операциялар, сондықтан бізде ол бойынша ақша әрқашан айналымда. Жаңа экспорттаушыларды қолдау мүмкіндігі әрқашан бар, бірақ жаңа экспорттаушылармен жұмыста қалай болғанда да белгілі бір қиындықтар бар. Ниет туралы меморандумдар емес, экспорттық келісімшарттары бар қарыз алушыларда жетіспеушіліктер болады.

Көптеген кәсіпорындар үшін алғаш рет экспорттық мәмілеге шығу жеткілікті түрде күрделі болады, өйткені олар осы келісімшарттың орындалатынына сенімді болмағанда, оларға міндеттемені орындау үшін қол қоюға тура келеді. Оның сыртында осы мәмілені жасау үшін орындау қажет болатын көптеген шарттар – экспорт үшін өте көп шектеулер бар, айталық, ауыл шаруашылығы өнімдері үшін: кәсіпорындардың талаптарға сәйкестігін тексеру үшін Қазақстанға экспорттаушы елдердің ветеринариялық және өзге де қызметтерінен тиісті миссиялар болуға тиіс, ал бұл шығындар.

Экспорттаушыларға экспорттық келісімшарттарға шығуға көмектесу үшін шешу қажет болатын мәселелер өте көп. Сондықтан шын мәнінде біз сұранысқа деген белгілі бір тапшылықты осы жерде, экспорттаушылардың толыққанды экспорттық келісімшартпен келуіне бірқатар себептер бойынша дайын болмауынан көреміз.

- Бұл қиындықтарды қалай шешуге болады?

- Бұл жерде экспортта бар кедергілерді жоюға арналған кешенді шешімдер қажет. Қандай да бір елдің өз өндірісін қолдаудағы кез келген ниеті осы елге экспорт үшін шектеулерге тап болады.

- Үкімет Қытаймен мәселені кешенді түрде шешеді: АӨК кәсіпорындарына тұтастай инспекциялар әкеледі...

- Иә, осы инспекциялар өз өнімдерін экспорттауға ниет еткен әрбір кәсіпорында болуы қажет, ал ол ұйымдастыру қажет болатын жұмыс. Негізгі міндет – экспортқа кедергі келтіретін тосқауылдарды жою, оның сыртында, егер, сөз мал шаруашылығының немесе өсімдік шаруашылығының өнімдері туралы және біздің экспорттаушыларға сыртқы нарықтан сатып алушылар табуға мүмкіндік беретін өзге де шаралар туралы болса, кәсіпорындардың инспекциясына жұмсалатын шығындарды субсидиялау немесе қаржыландыру бойынша қолдау шаралары қажет. Яғни қандай да бір өнімді қандай елде сата алатындығыңызды, сол тарапта әріптестің қажеттігін түсіну ғана жеткіліксіз, ол мемлекеттен де, кәсіпорындардың өздерінен де үлкен күш-жігерді талап етеді.

- Қазір Қазақстандағы негізгі трендтердің бірі – кәсіпорындарды цифрландыру, мұндай жобалар шығындары және мерзімдері бойынша коммерциялық банктер қамтамасыз ете алмайтын шарттарға сәйкес келетіні анық – осындай жобалар ҚДБ-ның қолданыстағы қоржынында бар ма?

- Біз қалай болғанда да банкпіз және біз қаржыландыратын жобалар олармен бізге клиенттер келетін жобалар. Дегенмен мен барлық жаңа жобалар – олар негізгі бизнес-процестерді ақпараттандыруды да болжайтын жобалар деп айта аламын. Жақында KazMinerals Ақтоғай КБК баспасөз туры болды, бұл осы заманғы алып өндіріс – онда іс жүзінде адамдар көрінбейді, өйткені ондағы диірмен кешендерінде, басқа да учаскелерде адамдар мүлде қажет емес – барлығы басқару орталығынан басқарылады.

Ақтөбе рельс-арқалық зауыты туралы да, «АтырауМұнайМаш» туралы да осыны айтуға болады – бұлар өнімнің өте жоғары сапасын талап тететін өндірістер. Қазір Макинскде құс фабрикасын салу бойынша Ақмола облысында біз қаржыландыратын жобаның өзі (оларда іске қосу күтілуде, қыркүйектің аяғында алғашқы бройлер балапандар пайда болады) толығымен автоматтандырылған кәсіпорын. Бұл бүгінгі таңдағы ең автоматтандырылған құс шаруашылығы кешені болуы мүмкін, онда азық өндіру азықтардағы барлық компоненттердің өте дәл дозаға бөлінуін болжайды, және барлық өзге процестері де қол жұмысымен емес, автоматтандыру режимінде жүргізіледі.

Сондықтан цифрландыру, барлық бизнес-процестерді ақпараттандыру – көріп отырғанымыздай, біздің жобаларымызға күн сайын енгізіледі, және біз осы процестердің қатысушылары болғанымызға қуанамыз.

- Сіз Даму Банкінің қолданыстағы мандатын жеткілікті және ел экономикасының қажеттіліктеріне толық сәйкес келеді деп есептейсіз бе?

- Иә, біз бүгінгі таңдағы мандат 17 жыл бұрын банк сол үшін құрылған мақсаттарға толық сәйкес келеді деп есептейміз. Және оған қандай да бір өзгерістер енгізуді ниет етпейміз, өйткені ол екі-үш жыл бұрын ғана жасалған. Бұл мақсаттарға қатысты, бұл құралдарға да қатысты.

Айтпақшы, біз мандатқа жобаларды жобалық қаржыландыру негізінде іске асыру мүмкіндігін енгіздік. Біз осымен айналысамыз, өйткені қандай да бір ірі кәсіпорынды қаржыландырып, одан қарыз алушыда ауыртпалық салынбаған, жаңа кәсіпорынның тәуекелдерін жабатын одан да үлкен активтің болуын талап етудің мүмкін еместігі түсінікті. Бұл мүмкін емес, сондықтан біз жобалық қаржыландырумен айналысамыз. Бұл ретте егер жекелеген жобаларда тіпті құрылымдық жобалық қаржыландыру толық көлемде болмаса, бұл жағдайда off-take, ЕРС-келісімшарттарды, яғни осы мердігерлердің осы кәсіпорынды пайдалануға беру сатысына дейін жеткізу міндеттемелері болжанатын келісімшарттарды қамтамасыз етуге қабылданған болашақтағы ақша ағындарын қамтамасыз етуге алу болжанатын оның жекелеген элементтері болады. Сол арқылы жобаның пайдалануға енгізілмеу тәуекелі төмендейді, тиісінше болашақтағы ақша ағындары үшін жағдайлар жасалады. Сондықтан біз «Бәйтеректің» тағы бір еншілес ұйымын, ол арқылы капитал жетіспейтін жобаларды жете капиталдандыруды қамтамасыз ете алатын арнайы қор «Қазына Капитал Менеджментті» құрдық.

- Ал осы қордың көмегіне әлде біреу жүгінді ме?

- Иә, біз бір жоба бойынша шешім қабылдадық, бірақ қазір оның акционерлері осы опцияны пайдалану қажет пе, жоқ па деп ойлануда. Тұтастай алғанда қазір жұмысында бірнеше жоба тұр, капиталдандыру қамтамасыз етілгенде біз хабарлайтын боламыз. Яғни оған арналған барлық қажетті шешімдер, барлық қажетті нормативтік-құқықтық база жасалған. Қазір бізде осы қорды «Қазына Капитал Менеджмент» басқарады, оларда ағымдағы жылы іске асырылуға тиіс бірнеше жоба бар. Яғни біз өз мақсаттарымызды өте айқын белгіледік. Ең алдымен, түпкі бенефициар, акционер ретінде үкімет біз үшін мақсаттар белгіледі. Және құралдарымыз бойынша бізде оларға қол жеткізуге арналған барлық қажетті жиынтық бар.

Сондықтан, алдындағы сұраққа оралатын болсақ, барлық қажетті өзгерістерді біз жұмыс барысында жасаймыз, және қолданыстағы корпоративтік басқару жүйесі, банк өкілеттілігі мен жауапкершілігінің, дербестігінің қазір бар деңгейі, біздегі акционермен жасалатын өзара іс-қимыл барлық міндеттерді кейінге қалдырмауға, кейін іске асыру үшін ойда ұстамауға мүмкіндік береді. Сондықтан туындаған барлық мәселелерді біз жеткілікті түрде жедел шешеміз.

Мұндай мәселелер әрдайым көп, әрқашан жаңа міндеттер, жаңа проблемалар, жаңа тәуекелдер пайда болады, оларға ден қою керек, бұл процесс. Егер әлде біреулердің еркіне тәуелді болсақ және оның орындалуын күтетін болсақ, мен сізге: «Біз осыны істегіміз келіп еді, әлденені күтудеміз» деп жауап берер едім. Жоқ, дербестіктің толығымен жеткілікті деңгейі бар және оның сыртында акционеріміз – «Бәйтерекпен» және ақырғы акционеріміз – үкіметпен тікелей қарым-қатынастар жүйесі жеткілікті түрде жақсы жолға қойылған.