- Банктің қаржылық нәтижелерінен бастайық. 2019 жылы ҚДБ таза пайданы үш еседен астам, шамамен 11 млрд теңгеге дейін ұлғайтты. Алайда, ағымдағы жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша банк шамамен 20 млрд теңге көлемінде шығынды тіркеді. Бұл нәтижеге қандай факторлар ықпал етті?
Иә, шынында да, банк бірінші жартыжылдықта шығынға ұшырады. Айта кету керек, коронавирус пандемиясы Қазақстанның Даму Банкінің қызметіне ғана емес, бүкіл әлемдегі барлық компаниялардың қызметіне де түзетулер енгізді. Әрине, ҚДБ бұл жағынан да ерекшелік болған жоқ. Банк пандемияның Қазақстан экономикасына және біздің қарыз алушыларымыздың қызметіне кері әсерін бағалады, бұл ретте біз бұл мәселеге консервативті көзқараспен қарадық. Біздің портфель бойынша қосымша резервтер құрылды. Айта кету керек, біз 2018 жылы енгізілген және болжамды деректерге баса назар аударатын ҚЕХС 9 стандартына сәйкес жұмыс істейміз. Пандемияға байланысты барлық болжамды деректер, әсіресе макроэкономикалық көрсеткіштер теріс болды. Тиісінше, бұл біздің провизияларымыздың есебінде де ескерілді. Шын мәнінде, бұл Банктің 2020 жылдың бірінші жартыжылдығындағы кірісінің төмендеуінің негізгі факторына айналды.
- Банк пандемияның өз бизнесіне кері әсерін азайту үшін не істеп жатыр?
Пандемия басталған кезде банк несие портфелін талдау бойынша үлкен жұмыс жүргізді, барлық қарыз алушылар бойынша стресс-тесттер жүргізді, осы жұмыстың нәтижелері бойынша біз дағдарысқа қарсы жоспар әзірледік. Осы жоспарда біз банк жағдайын жақсарту және біздің қарыз алушыларға осындай қиын уақытта көмек көрсетуді жоспарлап отырған іс-шараларды сипаттадық. Тоқсан сайынғы негізде банк осы Жоспарда көзделген барлық іс-шараларға мониторинг жүргізеді.
- Әңгіме қандай іс-шаралар туралы болып отыр?
Біз өз клиенттерімізді үш санатқа бөлдік. Бірінші топқа банк тарапынан көмекке мұқтаж Банк қарыз алушылары кірді. Біз нақты, кәсіпорындар бойынша біздің мандатымызға және біздің құралдарымызға сәйкес түрлі шаралар, оның ішінде қарыздарды қайта құрылымдау шараларын қабылдап жатырмыз. Сондай-ақ, біз мемлекет тарапынан біздің қарыз алушыларға белгілі бір көмек болуы мүмкін бейінді министрліктермен де мәселелерді қосымша қарастырып жатырмыз.
- Сіз қарыздарды қайта құрылымдау туралы айттыңыз. Айтыңызшы, қазір банктің кредиттік қоржынындағы және міндеттемелердегі валюталық қарыздардың үлесі қандай?
Біздің барлық валюталық қарыздарымыз байланысты деп бірден айтқым келеді. Яғни, біз өзімізге алатын міндеттемелерді белгілі бір қарыздарға байланыстырамыз. Біз осылайша валюталық тәуекелдер бөлігіндегі теңгерімсіздікті бейтараптандырамыз. Егер міндеттемелердің құрылымын қарайтын болсақ, бүгінгі күні біздің міндеттемелеріміздің шамамен 44% - ы валютада. Егер несие қоржыны туралы айтатын болсақ, онда шетел валютасындағы қарыздардың шамамен 46% - ы бар. Біз валюталық тәуекелдерді басқару бойынша өте сақтанымпаз саясат жүргіземіз және әрқашан да бейтарап валюталық ұстанымды ұстанамыз.
- Ұлттық валютаның таяудағы елеулі девальвациясына байланысты қазақстандық ЕДБ рейтингі де өзгерді. ҚДБ Банкаралық қаржыландыру тәсілдерін өзгертуді жоспарлап отыр ма? Сіз өзіңіздің салым стратегияңызды қайта қарастырасыз ба?
Банк мұны 2017-2018 жылдардағы оқиғалардан кейін жасады, сол кезде бірқатар банктер лицензияларын қайтарып алды. Біз банктермен өзара іс-қимыл рәсімдерін толығымен өзгерттік, Екінші деңгейдегі банктердің қаржылық тұрақтылығын талдау тетігін енгіздік және осы деректердің негізінде коммерциялық банктермен жұмыс істеу бойынша басқарушылық шешімдерді қабылдаймыз.
Біздің негізгі өзара өзара әрекеттесуіміз – бұл банкаралық кредиттеу. Оның ҚДБ портфеліндегі үлесі шамалы - бұл шамамен 6,5%, бұл шамамен 120 млрд теңгені құрайды.
ЕДБ-мен бірлесіп біз бірнеше бағдарламаны іске асырамыз. Біріншісі-отандық өндірушілерді қолдау, яғни жаңа өндірістерді құру және кеңейту, Қазақстанның Даму Банкінің мандаты бойынша сай келмейтін неғұрлым ұсақ жобаларды іске асыру. Екінші бағыт - автонесиелеу. Өздеріңіз білетіндей, осы бағдарламаны іске қосқаннан кейін көптеген қазақстандықтар отандық машиналарды айтарлықтай тиімді шарттар бойынша алуға мүмкіндік туды. Бұл бағдарламалар 2015 жылдан бастап жүзеге асырылуда. Осы уақыт ішінде олар арқылы шамамен 365 млрд теңге берілді.
- Қазіргі жағдайда көптеген даму институттары мен басқа да ұйымдар өздерінің басымдықтарын өзгертуі ықтимал. Жаңа күн тәртібінде Қазақстан Даму Банкінің басымдықтары қалай өзгереді?
Әрине, пандемия біздің стратегиялық мақсаттарымызға да, қысқа мерзімді жоспарларымызға да әсерін тигізді. Атап айтқанда, банк біздің 2014-2023 стратегиямызға өзгерістер енгізу және өзектендіру бойынша жұмыс жүргізуде.
Бізде банк стратегиясын жақсарту бойынша бірқатар бастамалар бар. Біздің алдымызда тұрған міндеттердің бірі-клиенттерге пандемия зардаптарын жеңуге көмектесу. Мен айтқанымдай, біз банк қолдана алатын әртүрлі құралдарды қолданамыз. Бұл-қайта құрылымдау, қолжетімді қаржы ресурстарын ұсыну және т.б.
Сондай-ақ біз Қазақстан үшін стратегиялық маңызды және COVID-19 пандемиясының әсеріне ұшыраған экономика салаларын қаржыландыруға көбірек көңіл бөлеміз. Бұл негізінен өңдеу өнеркәсібі. Біздің басымдықтарымыздың бірі-қосылған құны бар жобаларды қаржыландыру, неғұрлым терең бөліністер. Сөз тек шикізат өндіретін және оны экспортқа жеткізетін ғана емес, ішкі және сыртқы нарықтарға жеткізілетін дайын тауар өндіретін компаниялар туралы болып отыр.
- Ақпанда ҚДБ өзінің теңгедегі еурооблигациялардың үшінші шығарылымын орналастырды. Банк осы жылы сыртқы нарықтарға қаражат тартуды жоспарлап отыр ма? Қазіргі жағдайда шетелде ақша тарту қаупі қандай?
Шынында да, бұл шығарылым теңгемен деноминацияланған, яғни барлық валюталық тәуекелдерді шетелдік инвесторлар өз мойнына алды. Біз Даму Банкінің Қазақстан үшін осы нарықты алғаш ашқанын мақтан тұтамыз. Біз алғашқылардың бірі болып қана қоймай, еуробондтарды өте тиімді шарттарда орналастырамыз. Біз бұрын сыртқы нарықтарда орналастырған жағдайлар салыстырмалы, тіпті ішкі нарыққа қарағанда кірістілік бойынша біршама төмен.
Әрине, пандемия Банктің ғана емес, сонымен қатар халықаралық нарықтарға шығуды жоспарлап отырған кез-келген эмитенттің сыртқы қарыз алуына айтарлықтай әсер етеді. Бұл, ең алдымен, дамушы елдердің шетелдік инвесторлар тарапынан тәуекелдерін бағалауымен байланысты. Менің ойымша, олар қазір барлық тәуекелдерді: валюталық, елдік тәуекелдерді, сондай-ақ еуробондтардың кірістілігін қалыптастыру кезіндегі өтімділік тәуекелін ескеретін болады. Менің ойымша, жақын арада өтімділік үшін халықаралық нарықтарға шығу тиімді болмайды. Бұл біз теңгедегі өтімділік туралы айтамыз, онда шетелдіктер біздің валюталық тәуекелдерімізді өз мойнына ала алады. Егер шетел валютасы туралы айтатын болсақ, онда бұл жерде нарықтар ашық. Қазір жағдай түзелуде, мөлшерлемелер төмендеуде.
Бірақ Даму Банкі өте консервативті саясатты ұстанады. Біз ақшаны жай ғана қарызға алмаймыз, белгілі бір жобалар үшін қарызға аламыз. Өтімділікті тарту бойынша барлық жоспарларды біз кредиттеу бойынша жоспарлаймыз.
- Сыртқы нарықтарға қаржыландыру үшін шыққан кезде банк өзін қалай көрсетеді? Банктің басқа даму институттарымен салыстырғанда негізгі артықшылықтары қандай?
Біз өзімізді үкімет қолдайтын даму институты ретінде белгілейміз. Банк ИИДМБ, "Нұрлы Жол", отандық өндірушілерді қолдау және т.б. стратегиялық мемлекеттік бағдарламаларды іске асыруға қатысады. Осы мақсатта біз республикалық бюджеттен ақша аламыз. Қажет болған жағдайда Үкімет қаржылық тұрақтылықты сақтау үшін бізді мерзімді түрде капиталдандырады. Бұл біздің Қазақстан экономикасын дамытудағы жұмысымыздың маңыздылығын айқын көрсетеді. Рейтингтік агенттіктер біздің рейтингімізді жоғары деңгейде сақтай отырып, мұны растайды.
- AIX биржасының пайда болу фактісін ескере отырып, қазақстандық қор нарығының даму перспективаларын қалай бағалайсыз? Екі биржаның болуы бағалы қағаздар нарығын жандандыруға ықпал ете ме?
Жақсы және өте күрделі сұрақ. Жалпы, екінші биржаның пайда болуы оң әсер етуі мүмкін. Мұнда биржалар арасындағы бәсекелестік элементі өз рөлін атқарады
Сондай-ақ, инвесторлар желісін кеңейту, оның ішінде шетелдік инвесторларды тарту қажет. АХҚО мұнда тартымды көрінеді, өйткені онда ағылшын құқығы әрекет етеді және инвесторлар үшін бұл түсінікті. Яғни, олар қорғалған және өздерінің барлық құқықтарын біледі және қазақстандық нарыққа кіруге дайын болуы мүмкін. Бірақ мәселе оның қалай жүзеге асырылатындығында. Бұл сұрақтарға Euroclear және Clearstream сияқты жүйелер арқылы есептеулерді енгізу жауап бере алады. Қазір KASE және АХҚО биржасы осы компаниялармен жұмыс жүргізуде, функционал ішінара іске қосылды. Дегенмен, шетелдік инвесторлар біздің нарыққа кіруі үшін функционалын кеңейту қажет. Егер бұл жүзеге асырылса, онда біздің Қор нарығымыздың даму перспективалары жақсы деп ойлаймын.
